Iets geloven of niet geloven: hoe werkt dat eigenlijk?

To believe or not to believe something: how does that actually work?

In zijn column over cognitief gemak (NRC 23/12/23 ) bij het geloven, dat het Kerstverhaal echt heeft plaatsgevonden, parafraseert Ben Tiggelaar daarbij de psycholoog Daniel Kahneman: “Als we cognitief gemak (cognitive ease) ervaren, hebben we de neiging om iets als aantrekkelijk en waar te ervaren. Cognitieve spanning (cognitive strain) leidt er juist toe dat een gedachte onaantrekkelijk en onwaar voelt.” Ik moest denken aan het cognitief gemak bij rechters in de toeslagenaffaire. De Raad van State – niet de minste – heeft jarenlang de harde visie van de toeslagenambtenaar op de wet gevolgd. Totdat de rechter zelf ging nadenken of het resultaat van de toepassing van deze wet de onevenredig harde uitkomst voor de ouders rechtvaardigde. Dit mede op grond van signalen uit de samenleving. In haar inkeerarrest van oktober 2019 heeft zij dat haarfijn uit de doeken gedaan.

https://www.raadvanstate.nl/lessen-uit-de-kinderopvangtoeslagzaken/

Je zou wellicht kunnen zeggen, dat ‘cognitief gemak’ bij de rechter plaats maakte voor cognitieve spanning’’ en dat dat het begin was voor de inkeer.
Maar de toepassing van het leerstuk van het cognitief gemak op geloof in de zin van religie is gedoemd te mislukken. Geloof, maar net zo goed ongeloof, is een onwrikbare overtuiging. Bij die overtuiging horen namelijk verhalen die de mythe verschaffen en daarmee het fundament voor die overtuiging, het geloof. Mocht de leer van het cognitieve gemak wel invloed hebben binnen een religie, dan zou ook de cognitieve spanning intern moeten toenemen. Op wereldschaal is daar niets van te merken. Mede omdat veel verhalen, zoals het mooie Kerstverhaal, voor gelovigen ‘echt’ hebben plaatsgevonden.

In his column about cognitive ease (NRC 23/12/23) when believing that the Christmas story really took place, Ben Tiggelaar paraphrases the psychologist Daniel Kahneman: “When we experience cognitive ease, we tend to something to be experienced as attractive and true. Cognitive tension actually makes a thought feel unattractive and untrue.” I was reminded of the cognitive ease of judges in the benefits affair. The Council of State – not the least – has followed the benefits officer’s harsh view of the law for years. Until the judge himself started to think about whether the result of the application of this law justified the disproportionately harsh outcome for the parents. This is partly based on signals from society. She explained this in detail in her confessional judgment of October 2019.

https://www.raadvanstate.nl/lessen-uit-de-kinderopvangtoeslagzaken/

You could perhaps say that the judge’s ‘cognitive ease’ gave way to cognitive tension’ and that that was the beginning of the confession.
But the application of the doctrine of cognitive convenience to faith in the sense of religion is doomed to failure. Faith, but also disbelief, is an unshakable conviction. That belief involves stories that provide the myth and thus the foundation for that belief, faith. If the doctrine of cognitive ease does have influence within a religion, then the cognitive tension should also increase internally. This is not noticeable on a global scale. Partly because many stories, such as the beautiful Christmas story, ‘really’ happened for believers.

Ricky Turpijn